« Previous Page Table of Contents Next Page »

[Pages 282-287]

SUMMARY

THE JEWS IN SIEDLCE 1850–1945

This work consists of eleven chapters. The first chapter, “Siedlce and the Jews through the End of the Nineteenth Century,” presents the earliest traces of Jewish settlement as well as the development of Jewish and Polish communities in the city. The second chapter, “The Social and Political Life of the Jews of Siedlce at the Beginning of the Twentieth Century,” describes the complexities of the economic and political situation during this period. The third chapter, “The Pogrom of 1906,” includes information about this event, which was widely commented upon in the country and abroad.

The time span of the next chapter, “The Revival of Jewish Society during the Period 1915–1920,” requires more detailed explanation. When the Russian occupation ended in 1915 and Siedlce was occupied by German troops, the political life of local Jews started to flourish. The Germans did not object to social, political, and cultural activities, although they were subject to control. Local Jewish activists immediately took advantage of that historic moment, which continued until the Bolshevik invasion in 1920. The political revival among Poles, however, did not commence until 1918, when the Polish state was established. Some earlier unprecedented political events did, of course, take place, one of which was the manifestation on 3 May 1916. This chapter exemplifies the fact that Polish historic periods do not always correspond to Jewish ones.

The fifth chapter, “Political Aspirations of Jews during the Period 1918–1939,” provides an accurate description of all Jewish parties formed in the city. The sixth chapter, “Schooling,” includes a listing of schools and teachers on the basis of two criteria: language of instruction, and school profile (secular versus religious). The language of instruction that was chosen for the child at school often testified to his/her parents' political, social, and ideological outlooks. The seventh chapter, “Cultural-Educational, Welfare, and Health Organizations and Sports Clubs,” gives a broad account of the many organizations and their participation in the city's social life. The next chapter, “Internal Self-Rule and the Press,” provides information about the Jewish community and the variety of newspapers available. The ninth chapter, “Self-Help Organizations,” depicts both the history and the scope of activity of trade unions and cooperatives.

The tenth chapter describes the Jewish Holocaust, including the formation of the ghetto and its boundaries, health and sanitary conditions in it, as well as the stages of its liquidation. The account is supplemented by a register of labor camps for Jews, which served as sweatshops whose aim was the economic exploitation and physical exhaustion of workers. The last chapter, “After the War,” concentrates on both the unsuccessful attempts to revive the local Jewish community and the disappearance of material traces testifying to four centuries of a Jewish presence in the city of Siedlce.

The book is supplemented by numerous appendices containing sources that have not appeared previously in Polish historiography (an interview with Hubert Pfoch and an account of Fritz Hoeft). The enclosed literary works, in particular the short stories by Bracha Kahan, depict distinctive types of Jews, their life stories, and the atmosphere of old Siedlce. The book also includes numerous tables relating the numbers of Jewish citizens living in the city in different periods. Enclosed also are lists of monthly and yearly reports provided by various Jewish organizations present in the city between 1934 and 1938. They provide information about the number of meetings and gatherings that took place in the city and how many members participated in them. The book is supplemented by numerous photographs. So many of them have been included in this book because of their uniqueness and their depiction of a reality that no longer exists.

The author would like to thank Isaac Halber of blessed memory, whom he met several times and who was a source of invaluable information. After his death, help was received from his wife, Maria Halber, who translated texts from Yiddish into Polish. Their son, Michael Halber, also gave the author many suggestions and provided him with various materials in English and Hebrew. Another source of information and inspiration were Jews from Siedlce who currently live in different parts of the world. The author communicated with them by mail and via the internet. These included Renia Pancer, Isabel Cymerman, Helen Herman, and Abraham Gome. In some cases, it is the second or even the third generation that has family ties with the city of Siedlce. They sent photographs and information that is included in this book.

Special thanks are due to the author's supervisor, Professor Zofia Chyra-Rolicz. This book owes its current form to the fruitful cooperation with her.

 

PODSUMOWANIE

ŻYDZI W SIEDLACH 1850 – 1945

Praca ta składa się z jedenastu rozdziałów. Rozdział pierwszy, „Siedlce i Żydzi do końca XIX wieku”, przedstawia najstarsze ślady osadnictwa żydowskiego w mieście i rozwój społeczności polskiej i żydowskiej. W rozdziale drugim, „Życie społeczno-polityczne siedleckich Żydów w początkach XX wieku”, ukazana jest złożona sytuacja gospodarcza i polityczna. Rozdział trzeci, „Pogrom 1906 roku”, zawiera informacje o tym wydarzeniu tak szeroko wówczas komentowanym w kraju i za granicą.

Wyjaśnienia wymaga zakres chronologiczny kolejnego, czwartego rozdziału, „Ożywienie polityczne i społeczne w latach 1915–1920”. Po ustąpieniu okupacji rosyjskiej i zajęciu Siedlec przez wojska niemieckie w 1915 r. rozpoczął się bardzo ożywiony okres działalności politycznej wśród Żydów. Niemcy, choć w sposób kontrolowany, pozwolili na działalność społeczną, polityczną i kulturalną. Miejscowi działacze żydowscy od razu wykorzystali ten moment dziejowy. Trwał on do inwazji bolszewickiej w 1920 r. Natomiast wśród Polaków ożywienie polityczne nastąpiło dopiero w 1918 r., w chwili tworzenia państwa polskiego. Były oczywiście działania i wcześniej, chociażby wielka manifestacja patriotyczna z okazji 3 Maja w 1916 r. Przykład tego rozdziału pokazuje, że polskie okresy historyczne nie zawsze pokrywają się z żydowskimi.

W rozdziale piątym, „Dążenia polityczne Żydów w latach 1918–1939”, opisane są wszystkie żydowskie partie działające w mieście. Rozdział szósty, „Szkolnictwo”, zawiera wykaz szkół i nauczycieli. Jako wyróżnik przy podziale szkolnictwa, wziąto pod uwagę język, w jakim prowadzona była nauka oraz podejście do religii. Wybór języka, w jakim dziecko uczyło się w szkole, świadczył często o zapatrywaniach politycznych, społecznych i światopoglądowych rodziców. W rozdziale siódmym, „Stowarzyszenia kulturalno-oświatowe, opiekuńcze i zdrowotne”, przedstawiono bardzo liczne organizacje i ich udział w życiu społecznym. Rozdział ósmy, „Samorząd wewnętrzny i prasa”, zawiera informacje o gminie i różnorodnych tytułach gazet. Rozdział dziewiąty, „Organizacje samopomocowe”, przedstawia historię powstania i działalność związków zawodowych i kooperatyw.

Rozdział dziesiąty zawiera opis zagłady Żydów, a więc utworzenie getta, jego granice, warunki zdrowotne i sanitarne, jakie panowały oraz etapy likwidacji. Zamieszczono też wykaz obozów pracy dla Żydów, które były przedsiębiorstwami służącymi do wyzysku ekonomicznego i fizycznego wyczerpania robotników. Ostatni rozdział, „Po wojnie”, ukazuje nieudaną próbę odrodzenia społeczności żydowskiej miasta i zanikanie materialnych śladów czterech wieków jej tu obecności.

Praca zaopatrzona została w aneksy. Zamieszczono w nich źródła, które do tej pory nie były wykorzystane w polskiej historiografii (wywiad z Hubertem Pfochem i relacja Fritza Hoefta). Załączone utwory literackie, szczególnie opowiadania Brachy Kahan, ukazują charakterystyczne typy Żydów, ich sytuacje życiowe, klimat dawnych Siedlec. Praca zawiera tabele odnoszące się do liczby mieszkańców żydowskich miasta w różnych okresach. Natomiast na podstawie zestawień przedstawiających miesięczne i roczne sprawozdania z działalności organizacji żydowskich za lata 1934–1938 można dowiedzieć się o liczbie zebrań i zgromadzeń oraz ilości członków biorących w nich udział. Pracę uzupełniają liczne zdjęcia. Ze względu na ich unikalność i ukazanie nieistniejącej już rzeczywistości postanowiono umieścić je w tak dużej liczbie.

Autor chciałby złożyć podziękowania błogosławionej pamięci Izaakowi Halberowi, z którym wielokrotnie spotykał się i który był dla niego źródłem wielu informacji. Po jego śmierci pomocy udzielała Maria Halber, żona Izaaka, która tłumaczyła teksty napisane w jidysz. Również ich syn, Michael Halber, udzielał przez kilka lat wskazówek i dostarczył wielu materiałów, szczególnie angielsko- i hebrajskojęzycznych. Ważnym źródłem inspiracji i wiadomości byli Żydzi pochodzący z Siedlec, a mieszkający w różnych stronach świata, z którymi autor korespondował metodą tradycyjną, t.j. pocztą, i przy pomocy Internetu. Byli to: Renia Pancerowa, Isabel Cymerman, Helen Herman, Abraham Gome. Część z tych osób stanowi już drugie, a nawet trzecie pokolenie, które związane jest tradycją rodzinną z Siedlcami. Osoby te przesyłały autorowi zdjęcia i informacje, które wykorzystane były w tej pracy.

Szczególne podziękowania autor kieruje pod adresem swojego promotora – prof. Zofii Chyra-Rolicz. To dzięki współpracy z Panią profesor praca ta nabrała takiego charakteru.

 

תקציר

היהודים בשֶדְלֶץ 1850- 1945

התזה מתפרשת על פני 11 פרקים. הפרק הראשון, "שדלץ והיהודים עד סוף המאה ה-19" מציג את העקבות המוקדמים של הישוב היהודי בשדלץ כמו גם את התפתחותן של קהילה פולנית וקהילה יהודית בעיר. הפרק השני, "החיים החברתיים והפוליטיים של היהודים בשלדץ בראשית המאה ה-20", מתאר את מורכבותו של המצב הפוליטי-כלכלי בתקופה זו. הפרק השלישי, "הפוגרום ב-1906", כולל מידע על הפוגרום שפרסומו עורר תגובות רבות בפולין ומחוצה לה.

הפרק הבא אחריו, "התעוררות חברתית ופוליטית בין 1915 ל-1920", דורש הסבר מפורט יותר. עם סיומו של הכיבוש הרוסי בשדלץ, עברה העיר לשליטתן של יחידות צבא גרמניות, ומיד החלה אצל יהודי העיר פריחה של חיים פוליטיים. הגרמנים לא התנגדו לפעילויות חברתיות, פוליטיות ותרבותיות שבכל מקרה היו תחת פיקוחם, והיהודים ניצלו את הרגע ההיסטורי הזה, שהתמשך בפעילויות יהודיות מקומיות עד לפלישה הבולשביקית ב-1920. ההתעוררות הפוליטית של הפולנים עדיין התעכבה והחלה רק ב-1918 כשנוסדה המדינה הפולנית, אם כי כמה אירועים פוליטיים חסרי תקדים התרחשו בכל זאת מעט קודם לכן, ואחד מהם היה מצעד ה-3 במאי 1916. הפרק הזה מדגים את העובדה שהמהלכים ההיסטוריים התקופתיים של הפולנים לא תמיד חפפו את אלה של היהודים.

הפרק החמישי, "שאיפות פוליטיות של היהודים בין 1918 ל-1939", מציג תיאור מדויק של כל המפלגות היהודיות שהתגבשו בעיר. הפרק השישי, "השיטה החינוכית", כולל רשימה של בתי ספר ומורים בעלי שני מאפיינים, כמו שפת ההוראה וסוג בית הספר (חילוני או דתי). שפת ההוראה שנבחרה עבור הילד בבית הספר העידה בדרך כלל על תפיסת העולם של הוריו ועל עמדותיהם החברתיות והפוליטיות. הפרק השביעי, "אגודות של תרבות וחינוך, בריאות ורווחה", מציג בהרחבה ארגונים שונים ומעורבותם בחיים החברתיים בעיר. הפרק הבא, "מִנְהַל-עצמי פנימי ועיתונות", מביא מידע על הקהילה היהודית ועל עיתונים שונים שניתן היה להשיג בעיר. הפרק התשיעי, "ארגונים לעזרה-עצמית", מביא את תולדותיהם של האיגודים הקואופרטיביים של הסוחרים ואת תחומי פעילותם.

הפרק הבא עוסק בהשמדת היהודים, ומתאר את הקמת הגטו, את גבולותיו, את התנאים התברואתיים והסניטריים ואת רמות התמותה שהיו בו. התיאור מגובה ברשימה של מחנות עבודה בהם נוצלו היהודים בעבודה פיזית מפרכת עד אובדן הכוחות. הפרק האחרון, "לאחר המלחמה", מתמקד במאמצים הכושלים להחיות את הקהילה היהודית ועוסק בהיעלמותן של עדויות פיזיות על נוכחות היהודים בשלדץ במשך ארבע מאות שנה.

לתזה נספחים כמה פרקים חיצוניים ובהם מקורות שטרם צוטטו עד כה בהיסטוריוגרפיה הפולנית (ריאיון עם הוברט פוך, ושיחה עם פריץ הופט), וחומרים ספרותיים, במיוחד הסיפורים הקצרים מאת ברכה כהאן, המתארים את האווירה שהייתה בעיר, ומציירים דמויות של יהודים שחיו בה. התזה כוללת גם טבלאות אחדות המציגות את מספר האזרחים היהודים שחיו בעיר בתקופות שונות, וכמו כן נספחות לעבודה רשימות שסופקו על ידי ארגונים יהודיים שונים, ובהן דוחות חודשיים ושנתיים שנעשו בין השנים 1934 ל-1938. קריאת הרשימות הללו מלמדת על מספר הפגישות והאספות שהתקיימו בעיר ועל מספר החברים שהשתתפו בהן. הנספחים האחרונים שחשיבותם רבה ביותר הם התצלומים המשלימים את התזה. תצלומים ייחודיים אלה מציגים מציאות שאיננה קיימת עוד ובשל כך הוחלט לכלול רבים מהם בעבודה זו.

המחבר מבקש לציין בתודה את יצחק הלבר המנוח, שאיתו הוא נפגש פעמים רבות ואשר היה עבורו מקור למידע רב ערך. לאחר מותו של הלבר ז"ל נרתמה אלמנתו, מריה הלבר, וסייעה למחבר כשתרגמה עבורו לפולנית טקסטים כתובים ביידיש. בנם, מיכאל הלבר, גם הוא סיפק למחבר פיסות מידע ומקורות אחדים באנגלית ובעברית.

מקורות נוספים למידע ולהשראה בכתיבת עבודה זו הם יהודים שבעבר חיו בשלדץ ואשר חיים כיום במקומות שונים בעולם, איתם נוצר קשר באמצעות הדואר ודרך האינטרנט. המחבר מבקש להודות לרניה פנצר, איזַבֵּל צימרמן, הלן הרמן ואברהם גומא, שהם דור שני ואפילו דור שלישי של קשרי משפחה לשלדץ, ואשר שלחו לו תצלומים ומידע שנכללו בעבודה זו.

תודות מיוחדות מביע המחבר למנחה שלו, פרופסור סופיה קירה רוליץ, שעל פי הכרתו, בזכות שיתוף הפעולה הפורה איתה מוצגת התזה הזאת במתכונתה הנוכחית.

 

קורצער הינהאלט

די יידן אין שעדלעץ 1850- 1945

די טעזיס באשטייט פון 11 קאפיטלען. דאס ערשטע קאפיטל "שעדלעץ און די יידן ביז די ענדע פון ניינצעטן יארהונדערט" באשרייבט די אלטסטע שפורן פונעם יידישן ישוב אין שעדלעץ און די אנטוויקלונג פון יידישע און פוילישע קהילות אינעם שטעטל. דאס צווייטע קאפיטל "יידיש סאציאל און פאליטיש לעבן אין שעדלעץ ביים אנפאנג פונעם צוואנציקסטן יארהונדערט" באשרייבט די פערוויקלטע עקאנאמישע און פאליטישע סיטואציע אין דער אויבנדערמאנטער צייט. דאס דריטע קאפיטל "דער פאגראם אין 1906" גיט א באריכט פון דעם דאזיקן פאגראם וואס האט זיך געלאזט הערן אין פוילן און אויף דער גאנצער וועלט.

דאס פאלגנדיקע קאפיטל "יידישע פאליטישע שטרעבונגען צווישן 1915 און 1920 פאדערט א באזונדערע ערלקרונג. ווען די רוסישע אקופאציע האט זיך געענדיקט האט די דייטשע ארמיי פארנומען די שטאט און באלד האט זיך אנגעהויבן ביי די יידן אן אקטיוו פאליטיש לעבן. די דייטשן האבן זיך נישט קעגנגעשטעלט צו די סאציאלע, פאליטישע און קולטורעלע אקטיוויטעטן וואס זענען געווען אונטער זייער קאנטראל, און די היגע יידן האבן אויגענוצט די דאזיקע היסטארישע געלעגנהייט צו זיין פאליטיש טעטיק ביז די באלשעוויקעס האבן אקופירט שעדלעץ אין 1920. די פוילישע פאליטישע אקטיוויטעט האט זיך אנגעהויבן יעצט אין 1918 ווען די פוילישע מדינה איז אנטשטאנען. א פריערדיקע פאליטישע פאסירונג איז געווען די דעמאנסטראציע פון 3-טן מאי 1916. דאס קאפיטל באווייזט אז פוילישע און יידישע היסטארישע אנטוויקלונגען זענען נישט געשען אין די זעלבע יארן.

דאס פינפטע קאפיטל "יידישע פאליטישע שטרעבונגען פון 1918 ביז 1939" באריכט גענוי אלע פאליטישע פארטייען וואס זענען געגרינדעט געווארן אין שעדלעץ. דאס זעקסטע קאפיטל "דער בילדונגס סיסטעם" שטעלט פאר א פולשטענדיקן רעגיסטער פון לערער און שולעס וואס באצייכענען זיך ביי דער שפראך אין וועלכער מען לערנט און ביי זייער גלויבן: רעליגיעז אדער וועלטלעך. פון דער שפראך אין וועלכער מען האט געלערנט קענען מיר וויסן וועלכע זענען געווען די מיינונגען און גלויבן פון די קינדערס עלטערן און זייערע סאציאלע און פאליטישע דעות. דאס זיבעטע קאפיטל "ארגאניזאציעס פאר קולטור און בילדונג, געזונט און וווילשטאנד" באשרייבט פארשידענע ארגאניזאציעס און זייער טעטיקייט אין דעם שעדלעצן לעבן. דאס פאלגנדיקע קאפיטל "זעלבסטרעגירונג און פרעסע" גיט א באריכט אויף דער יידישער קהילה און אויף די פארשידענע צייטונגען וואס מען האט געקאנט באקומען און לייענען אין שטעטל. דאס ניינטע קאפיטל "זעלבסטהילף ארגאניזאציעס" גיט א באריכט פון ארבעטער פאריינען און פון הענדלער קאאפעראטיוועס און זייער טעטיקייט.

דאס פאלגנדיקע קאפיטל בעריכט די פארניכטערונג פון די יידן און באשרייבט דעם אויסשטעל פון געטא, זיינע גרענעצן, די געזונט און סאניטארישע אומשטענדן און זיין צעשטערונג. די דאזיקע באשרייבונג רעכנט אריין א ליסטע פון ארבעטס לאגערן ווו די יידן זענען אויסגענוצט געווארן אין שווערע פיזישע ארבעט ביז זייער אויסמאטערניש. דאס לעצטע קאפיטל "נאכן קריג" רעכנט אויס די נישט געראטענע באמיונגען צו אויפמינטערן די יידישע קהילה און דערציילט אויך פון דער פארשווינדונג פון מאטעריעלע שפורן וואס באשטעטיקן די 400 יאר פון יידיש לעבן אין שעדלעץ.

צו דער טעזיס זענען באגעלייגט עטלעכע צוזאצן וואס ענטהאלטן קוואלן וואס זענען אומבאקאנט אין דער פוילישער געשריבענער געשיכטע (א געשפרעך מיט הובערט פוף, א באריכט ביי פריץ האפט) און די איינגעשלאסענע ליטערארישע ווערק, איבערהויפט די קורצע דערציילונגען פון ברכה כאהן וואס באשרייבן פארשידענע יידישע געשטאלטן, זייער לעבן און די אטמאספער אין שטעטל. די טעזיס ווייזט וויפל יידן האבן געלעבט אין שעדלעץ אין פארשידענע צייטן און גיט אויך א ליסטע פון יידישע ארגאניזאציעס און זייערע מאנאטליכע און יערליכע באריכטונגען פון די יארן 1934-1938. פון די ליסטעס קענען מיר וויסן וויפל צוזאמענטרעפן זענען פארגעקומען און וויפל יידן האבן אין זיי אנטיילגענומען. די לעצטע טייל איז זייער וויכטיק ווייל זי הענטהאלט פיל פאטאגראפיעס וואס ערגענצן די טעזיס און מיט זייער זעלטנקייט ווייזן אונדז א ווירקלעכקייט וואס איז מער נישטא.

דער מחבר וויל דאנקען יצחק האלבער, ער האט זיך מיט אים געטראפן פיל מאל און ער איז געווען פאר אים א קוואל פון אינפארמאציע. נאך זיין טויט האט אים זיין ווייב מאריא האלבער געהאלפן, פארטייטשנדיק טעקסטן פון יידיש צו פויליש. זייער זון מיכאל האלבער האט אים געגעבן מאטעריעל אין ענגליש און אין העברעיש. נאך א קוואל פון אינפארמאציע זענען געווען שעדליצער יידן וואס זענען היינט צעזייט און צעשפרייט איבער דער וועלט. דער מחבר בין געווען אין קאנטאקט מיט זיי דורך דער פאסט און די אינטערנעט. א טיפן דאנק פאר רעניא פאנסער, איזאבעל צימערמאן, העלען הערמאן און אברהם גאמע. אפגעשטאמענע פון שעדלעץ, פון צווייטן און דריטן דור, האבן געשיקט פאטאגראפיעס און אינפארמאציע וואס דער מחבר האט גענוצט אין זיין טעזיס.

א ספעציעלן דאנק די אויפזעערן פראפעסאר סאפיא קירא ראליק. די  טעזיס איז דער רעזולטאט פון איר פרוכטבארן מיטארבעטן מיט אים.

 

ZUSAMMENFASSUNG

DIE JUDEN IN SIEDLCE 1850–1945

Die vorliegende Doktorarbeit besteht aus 11 Kapiteln. Im ersten Kapitel „Siedlce und die Juden bis zum Ende des 19. Jahrhunderts” wurden sowohl die ältesten Spuren der jüdischen Ansiedlung in der Stadt als auch die Entwicklung der polnischen und jüdischen Gemeinschaften dargestellt. Das zweite Kapitel „Das sozialpolitische Leben der Juden von Siedlce anfangs des 20. Jahrhunderts” schildert die komplexe wirtschaftliche und politische Lage der Stadtseinwohner. Das dritte Kapitel „Der Pogrom vom Jahre 1906” enthält Informationen vom Ereignis, das damals sehr lebhaft im Inland und Ausland kommentiert wurde.

Die Zeitspanne des nächsten Kapitels „Die sozialpolitische Belebung in den Jahren 1915–1920” ist erklärungsbedürftig. Nach dem Ende der russischen Okkupation wurde die Stadt durch die deutschen Truppen im Jahre 1915 besetzt. Seitdem begann die Periode einer besonders lebhaften politischen Tätigkeit unter den einheimischen Juden. Die Deutschen haben zwar soziale, politische und kulturelle Tätigkeiten genehmigt, diese waren jedoch kontrolliert. Trotz der Kontrolle haben die einheimischen jüdischen Aktivisten den historischen Moment ausgenutzt, der fast bis zur bolschewistischen Invasion im Jahre 1920 gedauert hat. Unter den Polen fing der politische Aufschwung erst 1918 an als man begann den polnischen Staat zu gründen. Es gab jedoch frühere, nicht vereinzelte Ereignisse, wie z.B. eine große patriotische Manifestation am 3. Mai 1916. Dieses Kapital zeigt, dass polnische und jüdische historische Perioden sich nicht immer decken.

Im fünften Kapitel „Politische Bestrebungen der Juden in den Jahren 1918–1939” wurden alle politischen Parteien dargestellt, die in der Stadt tätig waren. Im nächsten Kapitel „Schulwesen” wurden Schulen und Lehrer zusammengestellt. Als charakteristische Merkmale der Zusammenstellung fungieren die Verkehrssprache in der Schule und das Schulprofil (säkular oder konfessionell). Die Auswahl der Verkehrsprache für den Schüler hat oft von der Weltanschauung seiner Eltern gezeugt. Im siebten Kapitel „Kultur-, Fürsorge- und Gesundheitsgesellschaften” wurden zahlreiche Gesellschaften präsentiert, die am Sozialleben der Stadt beteiligt waren. Das achte Kapitel „Selbstverwaltung und die Presse” enthält Informationen über die jüdische Gemeinde und verschiedene Zeitungen und Zeitschriften, die damals zu erreichen waren. Im nächsten Kapitel „Selbsthilfegruppen” wurde sowohl die Geschichte als auch die Tätigkeit von Gewerkschaftsverbänden und Genossenschaften dargestellt.

Das zehnte Kapitel wurde Judenvernichtung gewidmet. Es berücksichtigt folgende Themenbereiche: Ghettogründung und seine Grenzen, gesundheitliche und sanitäre Verhältnisse innerhalb des Judenviertels, Stufen der Ghettoliquidierung. Beiliegend findet man auch eine Zusammenstellung von Arbeitslagern für Juden, die darauf abzielten, die Inhaftierten auszubeuten und zu erschöpfen. Das letzte Kapitel „Nach dem Krieg” zeigt die Misserfolge der Wiederbelebung der jüdischen Gemeinschaft in der Stadt und das Verschwinden von materiellen Spuren ihrer Präsenz, die vier Jahrhunderte dauerte.

Die Dissertation enthält Anhänge, in denen man Quellen angibt, die in der polnischen Historiografie noch nicht zitiert worden sind. Dazu gehören u.a. das Interview mit Hubert Pfoch und der Bericht von Fritz Hoeft. Die beigelegten literarischen Werke, insbesondere die Erzählungen von Bracha Kanan schildern charakteristische Judentypen, ihre Lebensgeschichten und die Atmosphäre der damaligen Stadt. In der vorliegenden Arbeit findet man auch Tabellen, die sich auf die Zahlen von jüdischen Einwohnern in verschiedenen Perioden beziehen. Anhand der beigefügten Zusammenstellungen von monatlichen und jährlichen Berichten über die Tätigkeit der jüdischen Gesellschaften in den Jahren 1934–1938 kann man erfahren, wie viele Versammlungen und Gesellschaften es gab und wie viele Mitglieder an ihnen beteiligt waren. Der Arbeit wurden auch zahlreiche Photos beigelegt. Wegen ihrer Einzigartigkeit habe der Verfasser den Beschluss gefasst, so viele von ihnen darzustellen.

Der Autor dankt sehr der seligen Erinnerung Isaac Halber, den er mehrmals getroffen hat und der für ihn eine wichtige Informationsquelle war. Nach seinem Tod hat dem Autor seine Ehefrau, Maria Halber Hilfe geleistet indem sie Texte aus dem Jiddischen ins Polnische übersetzt hat. Auch ihr Sohn, Michael Halber hat ihm über mehrere Jahre Hinweise gegeben. Außerdem hat er dem Autor viele Materialien auf Englisch und Hebräisch geliefert. Auch die aus Siedlce stammenden Juden, die zur Zeit in aller Welt wohnen und mit denen der Verfasser per Post und Internet kommuniziert hat, haben als wichtige Informations- und Inspirationsquellen fungiert. Dazu gehörten u.a.: Renia Pancer, Isabel Cymerman, Helen Herman, Abraham Gome. Manche von Ihnen vertreten schon die zweite oder dritte Generation, die durch ihre Familientradition mit Siedlce verbunden sind. Sie haben dem Verfasser Photos und Informationen gesandt, die er in seiner Doktorarbeit ausgenutzt habe.

Der Autor möchte sich besonders bei seiner Doktormutter, Frau Professor Zofia Chyra Rolicz bedanken. Ohne Ihre Hilfe hätte die vorliegende Dissertation ihre jetzige Form nicht angenommen.

Hiermit möchte der Verfasser Beate Stollberg sowie Trägerkreis Shoah – Gedenkstätten beim Kirchenkreis Bielefeld seinen herzlichen Dank für Ihre Hilfe aussprechen.

 

РЕЗЮМЕ

ЕВРЕИ Г. СЕДЛЬЦЕ 1850–1945

Работа состоит из одиннадцати глав. В первой главе «Седльце и евреи в период до конца XIX века» представлены самые древние следы еврейского заселения в городе и развитие польской и еврейской общественностей. Во второй главе «Общественно-политическая жизнь седлецких евреев в начале XX века» указана сложная экономическо-политическая ситуация этого периода. В третьей главе «Еврейский погром 1906 года» приведены сведения об этом событии, широко рассматриваемом и коментированном тогда в стране и за её пределами.

Четвёртая глава – «Политическое и общественное оживление в 1915–1920 годах». После российской оккупации и захват в 1915 году города Седльце немецкими войсками, начался очень оживлённый период политической деятельности среди евреев. Немцы, хотя и контролируемым образом, разрешили им заниматься общественной, политической и культурной деятельностью. Местные еврейские деятели с самого начала умело использовали тот исторический момент. Продолжался он до вторжения большевитских войск в 1920 году. Зато, среди поляков, политическое оживление произошло лишь в 1918 году, в момент образования польского государства. Хотя, конечно, и раньше появлялись действия, хотя бы, между прочем, крупная патиротическая демонстрация по случаю праздника 3-го Мая в 1916 году. Пример этой главы указывает на факт, что польские исторические периоды не всегда совпадают с еврейскими.

В пятой главе «Политическое стремление евреев в 1918–1939 годах» описаны все еврейские партии, существующие в городе. Шестая глава «Образовательные учреждения» заключает в себе перечень всех школ и учителей. Показателем, который здесь использован, является язык, на котором велась учёба, и также отношение к религии. Выбор языка, на котором ребёнок учился в школе, чаще всего свидетельствовал о политических, общественных и мировоззренческих взглядах родителей.

В седьмой главе «Культурно-просветительские, опекунские товарищества и общества по охране здоровья» представлены многочисленные организации и их участие в общественной жизни. Восьмая глава «Внутреннее самоуправление и пресса» заключает в себе информацию о кагале и разные названия газет. Девятая глава «Организации взаимной помощи» представляет историю образования и деятельность профсоюзов и кооперативов.

Десятая глава, это описание уничтожения евреев, в частности, создание гетто, его границы, санитарные и медицинские условия, существующие там и этапы его ликвидации. Здесь я поместил также список лагерей труда для евреев, как предприятий, целью которых были экономическая эксплуатация и истощение работников. Последняя глава «После войны» описывает неудачную попытку возрождения еврейской общественности города и исчезновение материальных следов, существующих четыре века.

Работа снабжена приложениями. В них указаны источники, котые до сих пор не были использованы в польской историографии (интервью с Губертом Фохем и рассказ Фрица Гоэфта). Приложенные художественные произведения, в частности, рассказы Брахи Кахан, представляют характерные типы евреев, их жизненное и социальное пололожение, климат прежнего города Седьлце. В работе помещены таблицы, указывающее число жителей города еврейского происхождения в разных периодах. А на основании сводок, представляющих ежемесячные и годовые отчёты деятельности еврейских организаций за 1934 – 1938 гг, можно узнать о количестве собраний и количестве членов, принимающих в них участие.

Работу пополняют многочисленные фотографии. Учитывая их уникальность и тот факт, что они представляют собой уже не существующую действительность, решено было поместить их именно в таком большом  количестве.

Автор хотел бы выразить свою благодарность блаженной памяти Исааку Гальберу, с которым он многократно встречался, и который оказался для него источником многих информаций. После его смерти, помощь оказала автору Мария Гальбер, жена Исаака, которая переводила на польский язык тексты написаны на идише. Также их сын, Михаэль Гальбер, на протяжении нескольких лет давал автору указания и передал много интересных материалов, в том числе на английском языке и иврите .

Важным источником вдохновления и сведений были евреи, происходящие из г. Седльце, а проживающие в разных сторонах мира. Автор с ними переписывался традиционным методом, т.е. по почте и, с помощью интернета. Ими были: Реня Панцерова, Исабел Цимерман, Эллен Герман, Абрахам Гоме. Часть из этих лиц является уже вторым, и даже третьим поколением, которых с городом Седльце связывает семейная традиция. Данные лица передавали автору фотографии и информацию, которые автор использовал в данной работе.

Автор хотел бы выразить особую благодарность своему научному руководителю –профессор Зофии Хыра-Ролич. Именно благодаря сотрудничеству с госпожей профессор эта работа приобрела такой вид.

 

« Previous Page Table of Contents Next Page »


This material is made available by JewishGen, Inc. and the Yizkor Book Project for the purpose of
fulfilling our mission of disseminating information about the Holocaust and destroyed Jewish communities.
This material may not be copied, sold or bartered without JewishGen, Inc.'s permission. Rights may be reserved by the copyright holder.


JewishGen, Inc. makes no representations regarding the accuracy of the translation. The reader may wish to refer to the original material for verification.
JewishGen is not responsible for inaccuracies or omissions in the original work and cannot rewrite or edit the text to correct inaccuracies and/or omissions.
Our mission is to produce a translation of the original work and we cannot verify the accuracy of statements or alter facts cited.

  Siedlce, Poland     Yizkor Book Project     JewishGen Home Page


Yizkor Book Director, Lance Ackerfeld
This web page created by Lance Ackerfeld

Copyright © 1999-2024 by JewishGen, Inc.
Updated 12 Dec 2014 by LA