[Strona 9]

Księga Pamięci, którą ofiarujemy tutaj naszym czytelnikom, jest kamieniem milowym dla sokólskiej kongregacji; kongregacji startej z powierzchni ziemi przez niemieckich nazistów i ich polskich pomocników. Księga Pamięci jest wydarzeniem wielkiej wagi dla uratowanych z Sokółki, to tak, jakby tam nadal byli.

Skłaniamy nasze głowy w smutku i cierpieniu wspominając naszych męczenników; tych, których kochaliśmy, i tych tak nam miłych, którzy oddali swoje życie uświęcając Najwyższego, a swoją śmiercią wyznaczyli ścieżkę dla naszego życia, wolności i narodowej niepodległości. To nam, pozostałym przy życiu uchodźcom z Sokółki, mieszkającym tu w Izraelu, przypadło napisać tę księgę jako pomnik dla naszych matek, ojców, braci i sióstr, których poprowadzono jak jagnięta na rzeź; których zabijano na różne sposoby − kamieniując, paląc, gazując, dusząc.

Niech ta księga będzie ich pomnikiem, wieczystym ogniem dla ich uświęconych i czystych dusz. Na jej kartach narysowany jest portret i dusza zniszczonej żydowskiej Sokółki; jej radosnych i dobrych dni, dni rozwoju i kultury, i przede wszystkim opisy ofiary, którą złożyło nasze miasto, a które opowiedziały usta tych, którzy przeżyli sokólskie getto. W tej księdze na zawsze wyryty pozostanie obraz naszego miasta, jego tożsamości, jego wielu instytucji gospodarczych i syjonistycznych. Zapomniane obrazy tu właśnie powracają do życia. W świetle wspomnień tu zapisanych.

Nie jest nam łatwo opiewać tysiące dusz, synów naszego miasta, których znaliśmy od dzieciństwa, bratnich dusz tak bliskich naszym sercom, sąsiadów i przyjaciół. Nie przeszliśmy do porządku dziennego nad straszną tragedią, która nas spotkała; nie zapomnieliśmy i nigdy nie zapomnimy tego, co uczynili nam niemieccy naziści i ich polscy pomocnicy. Będziemy pamiętać ofiary i nie zapomnimy morderców, również i tych morderczych Polaków, których ręce są zbroczone żydowską krwią, a którzy żyją w naszych domach, cieszą się naszą własnością i spacerują spokojnie ulicami Sokółki. Nasze domy są spowite smutkiem i cierpieniem, a my opłakujemy Żydów, którzy w nich mieszkali − nie byli przecież wygnańcami, na tej obcej ziemi, na której spotkała ich śmierć.

Żydzi Sokółki, których jedyną ambicją i celem była Palestyna i miłość współplemieńców, nie zdobyli prawa, by tam się udać. Marzyli z oddali, ale nie dane im było tam dotrzeć.

Strasznym był mord społeczności Sokółki, ta bezprecedensowa rzeź. Od niepamiętnych czasów świat szukał sposobu, by nas zniszczyć. Destrukcja wspaniałej sokólskiej kongregacji, tak wzniosłej i dostojnej w swoich tradycjach; Sokółka, w której wyrosła generacja pionierskiej syjonistycznej młodzieży, została starta z powierzchni ziemi. Czy kiedykolwiek zdarzyła się katastrofa podobna do tej?

Każdy z nas nosi w swoim sercu ogromny ból. Każdy z nas opłakuje swoich braci i siostry, rodziców i dzieci. Tych niewielu, którzy ocaleli, odczuwa utratę swoich rodzin, dlatego postanowiliśmy zorganizować się i wspólnie poszukać sposobów, by odpowiedzieć na tę zniewagę dla naszego człowieczeństwa poprzez uwiecznienie społeczności i jej męczenników, wznosząc na ich cześć pomnik w postaci tej księgi. Nie ma sposobu, by uczcić ich prawdziwym nagrobkiem, dlatego że miejsca ich pochówków nie są znane. Księga ta rodziła się w bólach, nim została ukończona; ci, którzy ją tworzyli, włożyli wiele pracy, by upamiętnić tak drogich im męczenników, poszukując materiałów, fotografii, dokumentów i zapisków dotyczących zamęczonych zmarłych.

W naszym podejściu do stworzenia „nazwy i pomnika” dla społeczności Sokółki, miasteczka leżącego między Białymstokiem a Grodnem, potrzebna była odwaga. Podobnie jak i przy innych księgach pamięci przyświecał nam pewien motyw. Motywem tym był lęk, przed którym nie można uciec; lęk przed tym, że imiona męczenników zostaną zapomniane. Dlatego postanowiliśmy upamiętnić naszych braci i krewnych eksterminowanych ze świata żywych; upamiętnić tych zabranych do obozów zagłady w Kiełbasinie, Treblince i Auschwitz. Upamiętnić tych, których zamordowano i spalono, a potem pochowano w nieznanych zbiorowych mogiłach „...i krew dotknie krwi...”.

Gdy podjęliśmy się tej pracy, nie zdawaliśmy sobie sprawy z tego, jak trudne czeka nas zadanie. Stało przed nami pytanie, skąd wziąć materiały, by opisać to wielkie nieszczęście, które nas dotknęło. Skąd wziąć materiały, które pomogą opisać dla nas i dla przyszłych pokoleń życie społeczności naszego miasta i wszystkie szczegóły jej upadku i zniszczenia? Nie mieliśmy żadnych zapisków czy dzienników opisujących życie miasteczka. Niełatwo było namówić naszych przyjaciół, by przelali swoje wspomnienia na papier. Nie prosiliśmy o długie i szczegółowe raporty. Zwróciliśmy się do dawnych mieszkańców Sokółki, tu w Izraelu, a także w diasporze, aby pomogli nam w tym świętym przedsięwzięciu. Na początku niewielu odpowiedziało na nasz apel. Z czasem coraz więcej przyjaciół przyłączyło się do nas i w ten sposób udało nam się po okruszku zebrać materiał do tej książki.

Brakowało nam dokumentów dotyczących historii Sokółki. Dzięki pomocy Encyklopedii Diaspory Żydowskiej, która udostępniła nam wiele materiałów historycznych o Sokółce od dnia jej powstania, udało się nam pokonać wszystkie stojące przed nami przeszkody. Pozostał problem opracowania i redakcji − zadanie wymagające wiele pracy i wysiłku. Spędzaliśmy długie wieczorne godziny pracując nad dostępnymi nam materiałami, przygotowując je do zamieszczenia w Księdze Pamiątkowej opisującej życie mieszkańców naszego miasta i ukazującej obraz naszej społeczności.

Nasze podziękowania i wdzięczność należą się wszystkim przyjaciołom, którzy byli z nami, którzy zechcieli podzielić się swoimi dokumentami i fotografiami, a także zespołowi Encyklopedii Diaspory Żydowskiej za współpracę, poświęcenie i wzajemne zrozumienie i za przekazane nam materiały dotyczące historii Sokółki.

W Księdze Pamiątkowej pragniemy również odnotować nasze bliskie związki i jedność z sokólskimi uchodźcami, którzy wyemigrowali do USA przed I wojną światową i później, II wojną światową, a którzy pracowali długo i ofiarnie dla naszej organizacji − zachęcając nas, aprobując nasze poczynania i oferując pomoc finansową dla fundacji Compensation Fund for Righteous (G’Milat − Tsedek) w imieniu Męczenników z Sokółki i okolic; fundacji, która od swojego powstania pomagała finansowo ocalałym z Zagłady i nowym imigrantom w Izraelu, podtrzymując imię naszych męczenników, których życiową dewizą była miłość do bliźnich i dobroczynność. Dużo sokólskich Żydów mieszkających w USA zasadziło gaj w Lesie Męczenników na Wzgórzach Jerozolimskich.

Niech ta księga będzie wiecznym pomnikiem i pamiątką Świętej Kongregacji Męczenników Sokółki − tej, której już nie ma; niech będzie pamiątką dla ich synów i córek, i jej błogosławionego ludu na całą wieczność; nigdy nie zostaną wymazani z naszej pamięci.

Komitet Księgi Imigrantów Sokólskich
Esther Miszkiński
David Yardeni

[Strona 13]

18 stycznia 1943 roku Żydzi sokólscy zostali zebrani na rynku miejskim i wywiezieni w swoją ostatnią podróż do obozu zagłady. „Ach! Jakże zostało samotne miasto tak ludne...” − płaczą jego ulice; nikt nie wchodzi do domów, nikt nie wychodzi, nie pozostał ani jeden Żyd.

Sokółka, moje miasteczko. Miasteczko i metropolia; były w niej tak olśniewające instytucje − federacje młodzieży i organizacje syjonistyczne: „Kwiaty Syjonu”, „Młodzi Syjoniści”, „Naprzód”, „Wolność”, „Odrodzenie”, „Towarzystwo Literackie”, Bund, Jugendverein, stowarzyszenia zawodowe i teatr.

Sokółka była miastem syjonistów, kulturalnym centrum narodowego życia społeczności żydowskiej. Znana była jako twierdza syjonizmu. Każde wydarzenie narodowe i syjonistyczne stawało się świętem. Jej synowie i córki byli wychowani w duchu miłości do Eretz Yisroel, do Izraelczyków i w miłości do bliźnich. Od momentu, gdy bramy Państwa Izrael otworzyły się dla imigracji, młodzież opuszczała rodzinne domy i wyruszała właśnie tam; byli to przecierający ścieżki pionierzy. Duża liczba Żydów budowała drogi, pracowała w cytrusowych gajach, wielu z nich jako strażnicy i członkowie Hagany podbijało pustynię. To oni, zapuszczając tam swoje korzenie, stali się uczestnikami tworzenia państwa.

Sokólscy Żydzi, mimo tego że ich życie nie było usłane płatkami róż, zawsze dbali o innych. W dniach szabasu żaden Żyd nie przystąpił do posiłku, jeśli w synagodze pozostał choćby jeden samotny Żyd − wędrowiec, który nie został zaproszony do żydowskiego domu. Dbali o to, by zawsze znalazł się dach nad głową dla wędrowców. W tym celu powstał nawet specjalny dom noclegowy. Dbali też o ubogich. Towarzystwa dobroczynne udzielały nieoprocentowanych pożyczek, istniała kuchnia wydająca zupy i wspomniany dom noclegowy. Wszystkie instytucje znajdowały się w centrum życia miasta.

Ta wspaniała społeczność, z jej wysoką moralnością zakorzenioną od wieków, ta tak wychwalana społeczność stała się kopcem zniszczenia. Tak, jakby nigdy nie istniała, została starta z powierzchni ziemi. Krwiożercze nazistowskie zwierzęta okrążyły jej członków, niszcząc bez miłosierdzia starych i młodych, niemowlęta i ich matki, mordując bezlitośnie wszystkich.

Nie udało się nawet zapisać ich pamięci, uklęknąć ze smutkiem  przy ich grobach; miejsca ich wiecznego spoczynku pozostają nieoznaczone, nie istnieją groby. Mają wspólny grób na wygnaniu, na ziemi rządzonej edyktami, na ziemi zbroczonej krwią. Przetrwał jeden lub dwóch. Kilku uratowano; większość mieszkańców miasta wyginęła, pozostało tylko kilku z wielu.

Dlatego czujemy się zobowiązani wystawić pomnik naszym braciom i siostrom; tym, których eksterminowano ze świata żywych, których zesłano do obozów śmierci lub zakopano we wspólnych bezimiennych grobach, „...a krew dotknie krwi...”.

Naszym świętym obowiązkiem jest zebrać się razem każdego roku w 11 dniu Tewet i połączyć z naszymi męczennikami, którym nie było dane być wraz z nami w Państwie Izrael. Niech dzień ten będzie dniem jedności jak słup ognia, który rozświetli naszą ścieżkę, i dniem jedności tych, którzy pozostali.

Niech ta Księga Pamiątkowa stanie się wiecznym pomnikiem dla społeczności męczenników, których już nie ma, a pamięć o nich i ich synach i córkach niech pozostanie żywa na wieki.

Spis Treści

  Sokółka, Poland     Yizkor Book Project     JewishGen Home Page

Copyright © 1999-2024 by JewishGen, Inc.
Updated 20 Feb 2016 by LA