[Strona 5]

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l  i

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  wszystkich zamordowanych i wszystkich męczenników - zmarłych od miecza, zagłodzonych mężczyzn i kobiety, starców i dzieci, którzy zginęli w czasie Zagłady-wszystkich, którzy byli zamordowani w naszym miasteczku Ryki i w obozie w Treblince.

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  wszystkich, którzy krzyczeli głośno, a których głosu nie słyszano, którzy byli zgładzeni w morzu krwi pod bożym niebem, drogocenne kwiaty, które pogrążyła ziemia, których grób jest nieznany, a ich prochy rozniosły wiatry grozy po siedmiu morzach.Będziemy o nich pamiętać i ich przypominać!

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  synagogę i wszystkie domy modlitwy, dobroczynne organizacje.

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  groby naszych ojców i owoce ich ciężkiej pracy

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  tych, którym nie udało się dożyć dnia wolności, i tych których słabe ciała nie wytrzymały i nie mogli się cieszyć ze zwycięstwa

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  więźniów obozów koncentracyjnych, którzy dotarli do Izraela najróżniejszymi drogami a którzy zginęli w obronie swojej ojczyzny nim zdążyli się nią nacieszyć

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  braci i druhów, którzy emigrowali do ziemi Izrael i żyli tutaj razem z nami a którzy padli w bitwach o wyzwolenie ojczyzny w 1948 roku w operacji Kadesz w czasie wojny sześciodniowej.

Pamiętajmy tych wszystkich, którzy swą śmiercią podarowali nam życie wieczne w państwie Izrael, wyzwolonym i oczekującym swych synów.

Niech wzlecą ich dusze na poziom świętości i czystości i niech się rozżarzą ich imiona i pamięć o nich jak blask sklepienia niebieskiego dla czystości.

Boże pełen miłosierdzia,
Sędzio dla wdów i Ojcze dla sierot,
nie milcz i zatrzymaj
krew Izraela,która przelała się jak woda.
Daj właściwy odpoczynek pod skrzydłami Twojej Obecności,
na poziomach świętości i czystości
jak blask sklepienia niebieskiego, świecących i błyszczących dusz
        męczenników z
                Ryk.
Mężczyznom,kobietom i dzieciom,
którzy zostali zaszlachtowani,spaleni,
  zagazowani i pochowani żywcem.
  Wszyscy oni są święci i czyści.
    Oby związał ich dusze
        węzłem życia.
Ziemio,nie zakrywaj ich krwi!

Mapa Ryk według szkicu p.Mandelbauma. 1. Urząd Gminy i posterunek policji 2. Remiza strażacka 3. Areszt 4. Młyn 5. Granica getta

[Strona 10]

Słowo wstępne

Z hebrajskiego na czeski przełożył Michael Dunayevsky
Z czeskiego na polski przełożył Andrzej Ciesla

Udało się nam dokończyć i wydać wielką Księgę Pamięci.

Naturalnie, że w czasie przygotowywania takiej pracy nagromadziło się mnóstwo problemów.

Mieliśmy przygotować książkę z popiołu, jednak przede wszystkim dzięki uporowi i mrówczej pracy kilkorga z nas, nasz pamiątkowy projekt został ukończony.

Kropla do kropli, z wielkimi trudnościami i niezmierzoną cierpliwością zgromadziło się dużo cennego materiału z wielką miłością i poszanowaniem dla naszego miasteczka i wszystkich drogich nam Żydów, którzy tam byli, a których już nie ma.

Nie pozostały żadne ślady. Żadne gminne księgi, żadne księgi Chewra Kadisza ani inne dokumenty i dlatego podstawowym tłem do tej książki jest tylko niedawna rzeczywistość ostatnich siedemdziesięciu lat istnienia żydowskiego osadnictwa w naszym miasteczku. Jedynym źródłem poznania tej rzeczywistości była pamięć kilkunastu ludzi pochodzących z Ryk.

Wspomnienia te są napisane krwią i sercem autorów pełne wielkiej miłości. Tak. Przecież wszyscy nosimy w swoich sercach to malutkie miasteczko naszego dzieciństwa, bo jest ono punktem wyjścia naszej pierwszej wyprawy. Tam nasiąknęliśmy miłością do naszego narodu i do naszej Ziemi Izrael.

My pochodzący z Ryk, którzy mieliśmy szczęście dołączyć do budowniczych ojczyzny w naszej nowej ziemi, mieliśmy poczucie świętego obowiązku wznieść pomnik naszej gminie. Nie ustawaliśmy ani nie odpoczęliśmy tak długo, aż ukończyliśmy tę pracę – pracę świętości smutku i bólu.

Nie było łatwo wydać tę książkę. Oddajemy ją z uczuciem zadośćuczynienia i wielkiego szacunku dla tych ocalałych z Ryk w Izraelu i na całym świecie. Pomysł wydania książki o naszej gminie powstał już przed laty. Książki, która ukazywałaby dzieje naszej zniszczonej gminy i przedstawiała obraz wydarzeń i wytłumaczyła całkowicie kwitnące w niej życie duchowe i czyny. I chociaż napotykaliśmy na liczne przeszkody, to byliśmy przygotowani na przyjęcie z miłością pomnika naszej gminy. Była to nasza wielka próba, wielki wysiłek i kłopoty, które powstawały przy tworzeniu pomnika na cześć naszej gminy, lecz nasze dążenia były silne do stworzenia wielkiego dzieła, które uwieczni męczenników naszej gminy.

Kiedykolwiek mówiliśmy o naszym drogim miasteczku Ryki, rozumieliśmy tym Ryki żydowskie, z osobnościami, społecznikami, życiem zwykłych ludzi, instytucjami i życiem żydowskim, które zostało unicestwione w czasie zagłady polskiego żydostwa – podkreślamy z bólem serca, jak drogie było nam to miasteczko, gdzie się urodziliśmy, przeżyliśmy lata swego dzieciństwa i młodości.

Z naszej gminy nie pozostało nic, tylko ruiny i popiół. Popiół ze strasznego pożaru i popiół z naszych męczenników.

Nie pozostała tam dla nas nic prócz kropli przyszłości. Nie chcemy znów wracać i sadzić sadzonki nowego życia do zmielonego, podlanego łzami i krwią naszych ofiar popiołu. Odjechaliśmy za granice i już nigdy tam nie wrócimy.

Pouczyliśmy się i poczuliśmy wielkie przekleństwo tamtej ziemi i teraz pracujemy, abyśmy zobaczyli błogosławione czyny naszych rąk w naszej rodzinnej ojczyźnie.

A ponieważ most z zagranicą jest spalony i zniszczony na zawsze, nie ma drogi powrotnej na galut^[1] do Polski.

Święci męczennicy tego miasteczka byli zbezczeszczeni przez obcych zło duchów. Duchowe wartości zaginęły w przepaści, majątki stały się zdobyczą i zostały spalone …a Żydzi, nosiciele tych wartości byli zgładzeni i już ich nie ma.

Przekonaliśmy siłę większą od morza i nikt nam nie wyraził słowa pocieszenia. Serce zakołata i ściska się z bólu, kiedy wywołujemy w naszych wspomnieniach obrazy żydowskiego codziennego życia w miasteczka.

Żydowskie różnorodne życie kwitło w tym miasteczku – zastanówmy się, czy nas to bogactwo obrazów i wspomnień minie i przejdzie jak uciekający sen?

Zastanówmy się, czy nie jest naszym obowiązkiem przekazać serdeczne uczucia i obrazy, które widzieliśmy na własne oczy tamtych minionych dni, również i potomkom po nas, opowiadać z ust do ust przekazać i pisemnie, aby i oni wiedzieli, że historie żydowskiego miasteczka w diasporze, to jest historię wielu pokoleń, która jest historią trudu, niepowodzeń przy tworzeniu, historię zniszczenia, strat i pogromów, niepowodzeń i ambicji bez końca?

I dlatego nie spoczęliśmy i nie zaspokoiliśmy się do chwili, aż ukończyliśmy to dzieło-święte dzieło.

I tak oto uświęcimy naszych męczenników, świętą pamiątką. Zachowamy ich w naszej pamięci i będziemy utrzymywać nasze wspomnienia – my dla następnych pokoleń, aby były zachowane w woreczku życia …naszego narodu na stronach tej książki.

Niech ta książka będzie pomnikiem na wieczną pamięć dla świata!

Jitgadal vejitkadash…^[2]

Redakcja Księgi Pamięci

Przypisy:

1. (hebr., ‘wygnanie’, ‘rozproszenie’, ‘diaspora’, ‘niewola’)
   w historii Żydów okres pozbawienia własnej państwowości i życia pod obcymi rządami, w szczególności życie Żydów poza Palestyną, a współcześnie – poza Izraelem; Return
2. Pierwsze słowa kadiszu: Niech będzie wywyższone i uświęcone Jego wielkie Imię. (Amen) Return

[Strona 12]

Światło ku ich pamięci

Icchok Towia Stanisławski

Z hebrajskiego na czeski przełożył Michael Dunayevsky
Z czeskiego na polski przełożył Andrzej Ciesla

Dusza mojego starszego brata, drogiego studenta jesziwy, biegłego znawcy Tory. Studiował pilnie Torę i był bogobojnym i pokornym chasydem, reb Chaim Aaron Halevi Hurvic (Engel) zmarł bezpotomnie siódmego miesiąca nisan w roku 5662 w

Otwocku w Polsce.

Dusza mojego brata wspaniałego w Torze i rabinackiej pobożności chasyd

reb Izrael Cwi Halewi Hurvic (Engel) – niech B-g pomści jego krew. Zginął w Holokauście 5700-5704 (1940-1945) razem z uczciwą żoną pani Chawą i z dwiema córkami: Chają i Ryfką oraz synem Szlojme z ich rodzinami.

Niech B-g pomści ich krew.

Dusza mojej stryjecznej siostry – niech pamięć jej będzie błogosławiona – kobieta skromna i pobożna, o dobrym charakterze, pani Ester Gitla, niech odpoczywa w pokoju, żona mądrego rabina Moszego Chaima Hakohena Handkana zmarła w roku 5697 pozostawiając sześciu synów i jedną córkę, bogobojnych, uczciwych i zajmujących się Torą i micwami, Mejera Szolema, Awruma, Jehudę, Eleazara, Pinkasa i córkę Chejne jej męża i dzieci, i wnuki, i potomkowie, ofiary w Holokauście.

Niech B-g pomści ich krew.

Dusza mojej stryjecznej siostry niech pamięć jej będzie błogosławiona, uczciwa, skromna o dobrym sercu pani Chaja – niech odpoczywa w pokoju – zmarła na Rosz Chodesz w miesiącu av roku 5679, żona mądrego rabina Awruma Lederhendlera, pozostawiła dwóch synów. Mądrego rabina Mojsze Elimelecha Lederhendlera i mądrego rabina Izraela Lederhendlera, którzy zginęli w Holokauście wraz z żonami, synami i potomkami.

Niech B-g pomści ich krew.

Dusza mojej ciotecznej siostry, uczciwej, pobożnej i skromnej pani Cimel, niech spoczywa w pokoju, nabożna żona mądrego rabina reb Izaaka-Mejera, niech pamięć jego będzie błogosławiona, zmarł dnia 25 miesiąca nisan roku 5675, syn mojej cioci, siostry mojej matki. Pani Dwosze – niech odpoczywa w pokoju–moja siostra zmarła przed pierwszą wojną światową, dnia 12 miesiąca tevet roku 5672 i pozostawiła dwóch synów, starszego mądrego rabina Jakuba-Mojszego Lebendigera, niech B-g pomści jego krew, który zginął w Holokauście razem z żoną Frejdlą, synami, córkami i wnukami. Niech B-g pomści ich krew. A drugi Chaim-Pesach Lebendiger mieszka z rodziną w Izraelu.

Dusza mojej ciotecznej siostry – niech spoczywa w pokoju, uczciwa, pobożna i skromna pani Jochewed, przyjechała z mężem, mądrym rabinem Arie-Cwi Nachtajlerem i rodziną do Ziemi Świętej w roku 5685, zmarła 6 dnia miesiąca kislew roku 5729 w chasydzkiej osadzie koło Hajfy a jej mąż chasyd, bogobojny Arie-Cwi Nachtajler z Ryk – niech jego pamięć będzie błogosławiona – zmarł dnia 26 miesiąca cheszwan roku 5726. Znaleźli spokój w chasydzkiej osadzie koło Hajfy. „Niech ich dusze będą związane w woreczku życia”.

[Strona 13]

Tak zaczynaliśmy

Icchak Nachlieli (Nosen Tajchman)

Z jidysz na czeski przełożył Michael Dunayevsky
Z czeskiego na polski przełożył Andrzej Ciesla

Icchak Nachlieli

Ku naszej ogromnej rozpaczy ich nadzieje utonęły we krwi.W okrutny sposób zginęli nasi rodzice,siostry,bracia,koledzy i przyjaciele.Nieprzyjaciel nie oszczedził nawet niemowląt i dzieci.Nasze miasteczko zmieniło się w straszną jatkę, z której nie było możliwości wydostać się żywym.

My mieliśmy szczęście się uratować z tego wielkiego „pożaru”.Zawsze mamy przed oczyma starodawne przykazanie,wyryte literami z ognia i krwi: „Pamiętaj to ,co ci wyrządził Amalek”.

Ten Amalek^[1] dwudziestego wieku.

W roku 1945,kiedy nie było jeszcze wiadomości o końcu wojny,my Żydzi z Ryk w Izraelu zeszliśmy się ,aby się zastanowić jak możemy pomóc ryckim Żydom,przeżywającym straszne piekło.Była to troska każdego ryckiego Żyda w Izraelu.Cierpieliśmy ogromny ból z powodu strasznego churbanu^[2]. Postanowiliśmy zebrać pieniądze,ubrania i posłać potrzebującym ryckim Żydom w Polsce.

Wtedy nie wiedzieliśmy, co tak naprawdę dzieje się w Polsce.Nie wiedzieliśmy,kto przeżył.Byliśmy pełni chęci pomagać każdemu ocalonemu.

Paczki z ubraniami posyłaliśmy do Lublina na adres Komitetu Żydowskiego z prośbą o rozdzielenie ich między ryckich Żydów,którzy zwrócą się o pomoc.Trudno było się dowiedzieć ,czy któryś właśnie z ryckich Zydów otrzymał pomoc,którą posłaliśmy z Erec Israel.Dla nas najważniejsza była sama istota pomocy,którą uważaliśmy za nasz święty obowiązek wobec ocalałych rodaków.

Potem powołaliśmy komitet,działający do dzisiaj i zajmujący się wszystkimi sprawami dotyczącymi ocalałych z ryckiej gminy żydowskiej.Prawdą jest ,że nasze możliwości są niewielkie,ale naszym celem jest trzymać się razem,pomagać jeden drugiemu w miarę możliwości.

W Lesie Męczenników w Jerozolimie z okazji odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej Męczennikom z Ryk

Zawsze byliśmy świadomi tego,że musimy przypominać i dbać o to, aby nie zapomniano o tych wszystkich,których życie tak brutalnie zostało przerwane.

Musimy pamiętać,że przecież niedawno,bo 30 lat temu spotykaliśmy się z wielką sympatię, gorącą miłością i troską a dzisiaj – wszystko umilkło! Pustka!

Byłoby wielką niesprawiedliwością z naszej strony i splamieniem czci naszych męczenników,gdybyśmy nie postawili kamienia nagrobnego ku pamięci tych.którzy na pewno w ostatnich chwilach swojego życia myśleli o nas.Dlatego zdecydowaliśmy się wydać tę księgę pamięci.To jest jedyny kamień nagrobny, który możemy postawić zmarłym z naszego miasteczka Ryki,które wypiło czarę trucizny do samego dna.

Ponieważ jeszcze żyją świadkowie, jest naszym najświętszym obowiązkiem pozbierać wszystkie możliwe materiały,wszystko co wiemy i pamiętamy o naszym miasteczku.Wydanie tej książki na pamiatkę naszych zmarłych przygotowywaliśmy przez długie lata.Materiał zbieraliśmy od ludzi,którzy ocaleli z tego okropnego Holokaustu.Nie jesteśmy zawodowymi pisarzami,nie jesteśmy żadnymi historykami, a tylko szokujace zbrodnie i straszliwa śmierć uchyliły nasze nieme usta i przemówiliśmy.Każda uwaga,każdy wiersz i każde wspomnienie o dawnym życiu w naszym miasteczku znalazło tutaj swoje miejsce i posiada wielką wartość w książce dedykowanej na pamiątkę naszych najbliższych i najdroższych.

Tylko niewielu z ryckich Żydów ocalało z rąk nazistowskich morderców.Niewielu przeżyło ,aby móc opowiedzieć o Holokauście.W Rykach,tak jak i w tysiącach innych miasteczek ,nie ma już żadnych Żydów.I dlatego minęło tyle czasu zanim znaleźliśmy w sobie odwagę,aby zacząć gromadzić siły i postawić ten oto pomnik,tę oto księgę pamięci miasteczka Ryki.

Praca z gromadzeniem materiału była bardzo trudna.Nasze możliwości były bardzo ograniczone.Na pomoc przyszli nam nasi rodacy z Ameryki,Kanady,Brytanii i Francji.Wielkie podziękowanie należy się naszemu rodakowi Rafaelowi Ledermanowi z Paryża,który nam bardzo pomógł w realizacji naszych zadań.

Niech ta oto księga pamięci będzie trwałą pamiątką dla przyszłych pokoleń.Niech oni odnajdą w niej dokument i odzwierciedlenie bogatego życia,którego już nie ma.

Niech krzyk z tej książki nigdy nie ucichnie i niech wiecznie żąda sprawiedliwości!

Ci z Ryk , którzy przeżyli na odsłonięciu tablicy pamiątkowej w Lesie Męczenników w Jerozolimie

Przypisy:

1. symbol odwiecznych wrogów Izraela Return
2. Zagłada Return

Księga Pamiątkowa Ryk

  Ryki, Poland     Yizkor Book Project     JewishGen Home Page

Copyright © 1999-2024 by JewishGen, Inc.
Updated 24 Nov 2024 by JH