[Strona 5]

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l  i

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  wszystkich zamordowanych i wszystkich męczenników - zmarłych od miecza, zagłodzonych mężczyzn i kobiety, starców i dzieci, którzy zginęli w czasie Zagłady-wszystkich, którzy byli zamordowani w naszym miasteczku Ryki i w obozie w Treblince.

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  wszystkich, którzy krzyczeli głośno, a których głosu nie słyszano, którzy byli zgładzeni w morzu krwi pod bożym niebem, drogocenne kwiaty, które pogrążyła ziemia, których grób jest nieznany, a ich prochy rozniosły wiatry grozy po siedmiu morzach.Będziemy o nich pamiętać i ich przypominać!

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  synagogę i wszystkie domy modlitwy, dobroczynne organizacje.

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  groby naszych ojców i owoce ich ciężkiej pracy

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  tych, którym nie udało się dożyć dnia wolności, i tych których słabe ciała nie wytrzymały i nie mogli się cieszyć ze zwycięstwa

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  więźniów obozów koncentracyjnych, którzy dotarli do Izraela najróżniejszymi drogami a którzy zginęli w obronie swojej ojczyzny nim zdążyli się nią nacieszyć

B ę d z i e m y  P a m i ę t a l i  braci i druhów, którzy emigrowali do ziemi Izrael i żyli tutaj razem z nami a którzy padli w bitwach o wyzwolenie ojczyzny w 1948 roku w operacji Kadesz w czasie wojny sześciodniowej.

Pamiętajmy tych wszystkich, którzy swą śmiercią podarowali nam życie wieczne w państwie Izrael, wyzwolonym i oczekującym swych synów.

Niech wzlecą ich dusze na poziom świętości i czystości i niech się rozżarzą ich imiona i pamięć o nich jak blask sklepienia niebieskiego dla czystości.

Boże pełen miłosierdzia,
Sędzio dla wdów i Ojcze dla sierot,
nie milcz i zatrzymaj
krew Izraela,która przelała się jak woda.
Daj właściwy odpoczynek pod skrzydłami Twojej Obecności,
na poziomach świętości i czystości
jak blask sklepienia niebieskiego, świecących i błyszczących dusz
        męczenników z
                Ryk.
Mężczyznom,kobietom i dzieciom,
którzy zostali zaszlachtowani,spaleni,
  zagazowani i pochowani żywcem.
  Wszyscy oni są święci i czyści.
    Oby związał ich dusze
        węzłem życia.
Ziemio,nie zakrywaj ich krwi!

Mapa Ryk według szkicu p.Mandelbauma. 1. Urząd Gminy i posterunek policji 2. Remiza strażacka 3. Areszt 4. Młyn 5. Granica getta

[Strona 13]

Tak zaczynaliśmy

Icchak Nachlieli (Nosen Tajchman)

Z jidysz na czeski przełożył Michael Dunayevsky
Z czeskiego na polski przełożył Andrzej Ciesla

Icchak Nachlieli

Ku naszej ogromnej rozpaczy ich nadzieje utonęły we krwi.W okrutny sposób zginęli nasi rodzice,siostry,bracia,koledzy i przyjaciele.Nieprzyjaciel nie oszczedził nawet niemowląt i dzieci.Nasze miasteczko zmieniło się w straszną jatkę, z której nie było możliwości wydostać się żywym.

My mieliśmy szczęście się uratować z tego wielkiego „pożaru”.Zawsze mamy przed oczyma starodawne przykazanie,wyryte literami z ognia i krwi: „Pamiętaj to ,co ci wyrządził Amalek”.

Ten Amalek^[1] dwudziestego wieku.

W roku 1945,kiedy nie było jeszcze wiadomości o końcu wojny,my Żydzi z Ryk w Izraelu zeszliśmy się ,aby się zastanowić jak możemy pomóc ryckim Żydom,przeżywającym straszne piekło.Była to troska każdego ryckiego Żyda w Izraelu.Cierpieliśmy ogromny ból z powodu strasznego churbanu^[2]. Postanowiliśmy zebrać pieniądze,ubrania i posłać potrzebującym ryckim Żydom w Polsce.

Wtedy nie wiedzieliśmy, co tak naprawdę dzieje się w Polsce.Nie wiedzieliśmy,kto przeżył.Byliśmy pełni chęci pomagać każdemu ocalonemu.

Paczki z ubraniami posyłaliśmy do Lublina na adres Komitetu Żydowskiego z prośbą o rozdzielenie ich między ryckich Żydów,którzy zwrócą się o pomoc.Trudno było się dowiedzieć ,czy któryś właśnie z ryckich Zydów otrzymał pomoc,którą posłaliśmy z Erec Israel.Dla nas najważniejsza była sama istota pomocy,którą uważaliśmy za nasz święty obowiązek wobec ocalałych rodaków.

Potem powołaliśmy komitet,działający do dzisiaj i zajmujący się wszystkimi sprawami dotyczącymi ocalałych z ryckiej gminy żydowskiej.Prawdą jest ,że nasze możliwości są niewielkie,ale naszym celem jest trzymać się razem,pomagać jeden drugiemu w miarę możliwości.

W Lesie Męczenników w Jerozolimie z okazji odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej Męczennikom z Ryk

Zawsze byliśmy świadomi tego,że musimy przypominać i dbać o to, aby nie zapomniano o tych wszystkich,których życie tak brutalnie zostało przerwane.

Musimy pamiętać,że przecież niedawno,bo 30 lat temu spotykaliśmy się z wielką sympatię, gorącą miłością i troską a dzisiaj – wszystko umilkło! Pustka!

Byłoby wielką niesprawiedliwością z naszej strony i splamieniem czci naszych męczenników,gdybyśmy nie postawili kamienia nagrobnego ku pamięci tych.którzy na pewno w ostatnich chwilach swojego życia myśleli o nas.Dlatego zdecydowaliśmy się wydać tę księgę pamięci.To jest jedyny kamień nagrobny, który możemy postawić zmarłym z naszego miasteczka Ryki,które wypiło czarę trucizny do samego dna.

Ponieważ jeszcze żyją świadkowie, jest naszym najświętszym obowiązkiem pozbierać wszystkie możliwe materiały,wszystko co wiemy i pamiętamy o naszym miasteczku.Wydanie tej książki na pamiatkę naszych zmarłych przygotowywaliśmy przez długie lata.Materiał zbieraliśmy od ludzi,którzy ocaleli z tego okropnego Holokaustu.Nie jesteśmy zawodowymi pisarzami,nie jesteśmy żadnymi historykami, a tylko szokujace zbrodnie i straszliwa śmierć uchyliły nasze nieme usta i przemówiliśmy.Każda uwaga,każdy wiersz i każde wspomnienie o dawnym życiu w naszym miasteczku znalazło tutaj swoje miejsce i posiada wielką wartość w książce dedykowanej na pamiątkę naszych najbliższych i najdroższych.

Tylko niewielu z ryckich Żydów ocalało z rąk nazistowskich morderców.Niewielu przeżyło ,aby móc opowiedzieć o Holokauście.W Rykach,tak jak i w tysiącach innych miasteczek ,nie ma już żadnych Żydów.I dlatego minęło tyle czasu zanim znaleźliśmy w sobie odwagę,aby zacząć gromadzić siły i postawić ten oto pomnik,tę oto księgę pamięci miasteczka Ryki.

Praca z gromadzeniem materiału była bardzo trudna.Nasze możliwości były bardzo ograniczone.Na pomoc przyszli nam nasi rodacy z Ameryki,Kanady,Brytanii i Francji.Wielkie podziękowanie należy się naszemu rodakowi Rafaelowi Ledermanowi z Paryża,który nam bardzo pomógł w realizacji naszych zadań.

Niech ta oto księga pamięci będzie trwałą pamiątką dla przyszłych pokoleń.Niech oni odnajdą w niej dokument i odzwierciedlenie bogatego życia,którego już nie ma.

Niech krzyk z tej książki nigdy nie ucichnie i niech wiecznie żąda sprawiedliwości!

Ci z Ryk , którzy przeżyli na odsłonięciu tablicy pamiątkowej w Lesie Męczenników w Jerozolimie

Przypisy:

1. symbol odwiecznych wrogów Izraela Return
2. Zagłada Return